هیئت وزیران در جلسه مورخ 85/09/05 بنا به پیشنهاد شماره 92252 مورخ 85/08/06 نهاد ریاست جمهوری و به استناد تبصره (13) قانون بودجه سال 1385 کل کشور تصویب نمود:
دستورالعمل واگذاری اتوبوس و بهره‌برداری از خطوط اتوبوسرانی شهری و حومه شهری به بخش غیر دولتی و دستورالعمل نحوه تأمین و واگذاری مینی‌بوس توسط وزارت کشور به بخش غیردولتی به انضمام دستورالعمل نحوه واگذاری اتوبوس از وزارت کشور به اتوبوسرانی شهرها و بهره‌برداری آن به شرح پیوست که تأیید شده به مهر دفتر هیئت دولت می‌باشند، تعیین می‌گردد.
پرویز داودی
معاون اول رئیس جمهور
فصل اول: تعاریف
ماده 1- برخي عبارات كه در اين دستورالعمل به اختصار به كار مي‌روند در ذيل تعريف شده است:
شورايعالي: شوراي عالي هماهنگي ترافيك شهرهاي كشور.
سازمان: سازمان شهرداري‌ها و دهياريهاي كشور.
همتا: شوراي هماهنگي ترافيك استان.
اتوبوسراني: سازمان‌ها و شركت‌هاي اتوبوسراني شهري وحومه‌اي با اساسنامه مصوب، زيرنظر شهرداري شهرها مي‌باشد كه مسئوليت هدايت، نظارت و كنترل ارائه خدمات حمل و نقل عمومي توسط ناوگان اتوبوسراني در شهرها را برعهده دارند.
اتحاديه: اتحاديه اتوبوسراني‌هاي شهري كشور.
كميته‌هاي فني: كميته‌هاي فني در سازمان تشكيل شده و وظايف سه‌گانه الف) سفارش‌دهي، ب) تحويل و تحول و ج) نظارت و پايش عمليات بهره‌برداري را برعهده دارد، اعضاي كميته‌هاي يادشده توسط رئيس سازمان منصوب مي‌گردد.
كميته فني سفارش: اعضاي كميته فني شامل5 نفر متخصص بخش حمل و نقل و اتوبوسراني بوده و وظايف ذيل را بر عهده دارد:
الف) تدوين مشخصات فني اتوبوس‌ها و ميني‌بوس‌هاي موردنياز كه توسط كميته فني عملياتي ارائه مي‌گردد.
ب) نظارت بر روند مناقصه و خريد و تحويل اتوبوس از كارخانجات طرف قرارداد.
كميته فني تحويل: اعضاي كميته فني تحويل شامل5 نفر كارشناس ماشين‌آلات و موظف به انجام وظايف ذيل هستند:
الف) حضور در كارخانه سازنده ماشين‌آلات مورد قرارداد و تحويل گرفتن ماشين‌آلات بر اساس مشخصات فني مندرج در قرارداد.
ب) تحويل دادن ماشين‌آلات به نمايندگان اتوبوسراني‌هاي سراسر كشور براساس ليست توزيع ابلاغي وزارت كشور.
ج) انتقال نظرات دريافتي از كميته فني عملياتي در خصوص عملكرد و نقاط ضعف ماشين‌آلات به كارخانجات سازنده و نظارت بر اصلاح عيوب مزبور.
كميته فني عملياتي: اعضاي كميته در وزارت كشور حداقل 5 نفر كارشناس مجرب ماشين‌آلات با شرح وظايف ذيل هستند:
الف) بررسي و اعلام مشخصات فني ماشين‌آلات موردنياز به كميته فني سفارش‌ها براساس آخرين استانداردهاي متناسب با شرايط كشور و فن‌آوري روز.
ب) ارائه گزارش در خصوص نقاط ضعف ماشين‌آلات به كميته فني تحويل، به منظور اصلاح و برطرف نمودن معايب.
ج) مراجعه به اتوبوسرانيها به منظور بررسي عملكرد آنها در خصوص موارد ذيل و گزارش آن به سازمان:
1ـ نحوه سرويس و نگهداري اتوبوس‌ها.
2ـ نحوه بهره‌برداري و كاركرد اتوبوس‌ها.
3ـ بازديد از اتوبوس‌هاي متوقف و تحت تعمير و بررسي علت توقف يا تعمير.
4ـ نحوه اجراي طرح مراقبت وضعيت (CM)
بخش غيردولتي: اشخاص حقوقي يا حقيقي مي‌باشد كه براساس آيين‌نامه مربوط زير نظر اتوبوسراني نسبت به ارائه خدمات حمل و نقل مسافر در شهرها و حومه آنها اقدام مي‌نمايند.
تبصره ـ در هر يك از استانداري‌ها يك نفر كارشناس مجرب در ماشين‌آلات به عنوان نماينده شوراي همتا مسئول طرح بهره‌برداري و نگهداري بهينه سامانه اتوبوسراني تعيين مي‌گردد.
فصل دوم: کلیات
ماده 2- خريد اتوبوس موردنياز اتوبوسراني توسط سازمان و براساس مشخصات فني ارائه شده توسط كميته فني عملياتي صورت مي‌پذيرد.
تبصره 1ـ كميته فني عملياتي تعيين مشخصات فني اتوبوس‌ها، و كميته فني تحويل نظارت بر روند تحويل آنها از كارخانه به لحاظ انطباق اتوبوس‌هاي تحويلي با مشخصات فني ابلاغي را برعهده دارند.
تبصره 2ـ بمنظور فراهم نمودن امكان پشتيباني اتوبوسرانيها از لحاظ آموزش فني و نيز تأمين قطعات و لوازم يدكي، سازمان موظف است در قراردادهاي منعقده با كارخانجات خودروساز از محل 1% سهم آموزش پيش‌بيني در قراردادها نسبت به موارد ذيل اقدام نمايد:
الف) آموزش كاركنان فني، معاونان و مديران اتوبوسرانيها با حضور اساتيد مجرب داخلي و خارجي.
ب) تشكيل بانك قطعات و لوازم يدكي پرمصرف اتوبوس‌ها.
ماده 3- تعيين نوع خودرو موردنياز اتوبوسرانيها اعم از ديزلي يا گازطبيعي‌سوز، اتوبوس، مدي‌بوس و ميني‌بوس، برحسب وضعيت شهرها و نحوه توزيع آن توسط وزارت كشور با همكاري اتحاديه تهيه و اعلام مي‌گردد.
تبصره ـ توزيع اتوبوس گازطبيعي سوز براساس ماده62 قانون برنامه چهارم توسعه در8 شهر داراي هواي آلوده صورت مي‌پذيرد. چنانچه در ساير شهرها امكان بهره‌برداري از جايگاههاي سوخت (CNG) براي اتوبوس‌ها فراهم گردد، اتوبوس گاز طبيعي‌سوز به آنها نيز تحويل خواهد گرديد.
ماده 4- وزارت كشور ناظر برعملكرد اتوبوسرانيها بوده و اتوبوسرانيها موظفند ضمن رعايت كليه آيين‌نامه‌‌ها، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هاي مرتبط ابلاغي وزارت كشور، گزارش6 ماهه از عملكرد اتوبوسراني در بخش‌هاي مختلف اعم از تحويل اتوبوس، برنامه‌ريزي، بهره‌برداري، تعمير و نگهداري و عملكرد بخش غيردولتي تهيه و به وزارت كشور ارائه نمايند.
ماده 5- بخش غيردولتي كه براساس آيين‌نامه مربوطه تحت نظارت اتوبوسراني، نسبت به ارائه خدمات حمل و نقل عمومي مسافر در شهرها اقدام مي‌نمايد، مشمول كليه ضوابط و خدمات مندرج در اين آيين‌نامه براي ناوگان مي‌گردد.
تبصره ـ سازندگان اتوبوس موظفند تحت نظر وزارت كشور حداقل به تعداد دو برابر تعداد اتوبوس خريداري شده توسط وزارت كشور، رانندگان و سرويس‌كاران مربوطه معرفي شده را آموزش دهند و در صورت موفقيت آموزش‌ديدگان، گواهي آموزش و تاييد صلاحيت رانندگي با اتوبوس موردنظر را صادر نمايند و اين موضوع جزو لاينفك قرارداد است. كميته فني تحويل، برروند آموزش و تحويل اتوبوس به رانندگان آموزش ديده موردنظر نظارت كرده و تخلفها را به سازمان گزارش خواهد نمود. بديهي است اتوبوسراني فقط توسط افراد آموزش ديده و داراي صلاحيت مذكور، مي‌توانند اتوبوس را تحويل بگيرد.
فصل سوم: تأمین اتوبوس اتوبوسرانی‌های کشور
ماده 6- سازمان براساس اعتبارات تخصيصي در بودجه سنواتي كل كشور براي توسعه ناوگان اتوبوسراني شهرها موظف به خريد و تخصيص اتوبوس براي اتوبوسرانيها مي‌باشد.
تبصره 1ـ اتوبوسرانيها موظف به رعايت ضوابط و مقررات ابلاغي وزارت كشور در ارائه خدمات حمل و نقل عمومي مسافر به شهروندان توسط ناوگان ملكي و خصوصي اتوبوسرانيها مي‌باشند.
تبصره 2ـ اتوبوسرانيها براي تحويل اتوبوس‌هاي واگذاري موظف به پرداخت سهم شهرداري از قيمت اتوبوس كه براساس تصويب‌نامه مربوطه به وزارت كشور ابلاغ مي‌شود، مي‌باشد. (ميزان آن درسال1385 براساس مصوبه مربوطه 17/5% قيمت اتوبوس تعيين گرديده است) كه در وجه سازمان پرداخت مي‌گردد.
تبصره 3ـ اتوبوسرانيها موظف به بهره‌برداري حداقل به مدت10 سال از اتوبوس‌هاي تخصيص يافته به آنها مي‌باشد. وضعيت بهره‌برداري از اتوبوس‌ها پس از10سال استفاده از آنها منوط به تائيد امكان بهره‌برداري از اتوبوس‌هاي يادشده توسط كميته فني عملياتي مي‌باشد.
تبصره 4ـ از رده خارج نمودن اتوبوس‌هاي فرسوده منوط به تاييد عدم امكان بهره‌برداري از اتوبوس‌هاي يادشده توسط كميته فني عملياتي و رعايت ضوابط و دستورالعمل‌هاي از رده خارج نمودن اتوبوس‌هاي فرسوده مي‌باشد.
ماده 7- در صورت تاييد عدم امكان بهره‌برداري از اتوبوس بدليل فرسوده بودن (ملكي و خصوصي) به ازاي هر سه دستگاه اتوبوس فرسوده كه از رده خارج مي‌گردد يك دستگاه اتوبوس نو توسط سازمان بدون اخذ وجه جايگزين مي‌گردد.
تبصره ـ از رده خارج نمودن اتوسوس فرسوده منوط به ارائه گواهي اسقاط توسط راهنمايي و رانندگي شهر ذيربط مي‌باشد.
فصل چهارم: بهره‌برداری اتوبوس توسط اتوبوسرانی ها
ماده 8- مسئووليت ارائه خدمات حمل و نقل عمومي به شهروندان توسط كليه ناوگان اتوبوسراني (خصوصي و ملكي) برعهده اتوبوسرانيها مي‌باشد و سازمان‌هاي اتوبوسراني موظفند ضمن تامين امكان بهره‌برداري ناوگان ملكي اتوبوسراني، نظارت بر بهره‌برداري از ناوگان خصوصي را نيز برعهده داشته باشند.
تبصره 1ـ با توجه به ضرورت اصلاح ساختار سامانه‌هاي حمل و نقل عمومي توسط شهرداري‌ها با همكاري شوراي اسلامي شهرها، اتوبوسرانيها موظفند ضمن اجرا و رعايت تمهيدات ابلاغي وزارت كشور، نسبت به كاهش هزينه‌ها ي جاري اتوبوسرانيها، اصلاح نحوه قيمت‌گذاري خدمات حمل و نقل عمومي توسط اتوبوس براساس دستورالعمل ابلاغي وزارت كشور و اخذ مصوبه شوراي اسلامي شهرها اقدام نمايند.
تبصره 2ـ با توجه به بالا بودن هزينه بيمه شخص ثالث اتوبوس براي اتوبوسرانيها، سازمان ضمن تامين اعتبار مربوطه مي‌بايست نسبت به تاسيس صندوق بيمه ناوگان حمل و نقل عمومي مسافر و يا پوشش بيمه لحظه‌اي نسبت به فراهم نمودن شرايط و تسهيل امكان بيمه شخص ثالث ناوگان حمل و نقل عمومي اقدام نمايد. همچنين پيگيري لازم براي كاهش نرخ بيمه تامين اجتماعي از 34% به 12% مطابق ساير شغل‌هاي خدماتي انجام دهد.
تبصره 3ـ سازمان موظف است همه امور مربوط به اعتبارات جاري و عمراني اتوبوسرانيها را تا حصول نتيجه نهايي و واريز وجه به حساب اتوبوسراني در سازمان مديريت و برنامه‌ريزي و وزارت اموراقتصاد و دارايي را پيگيري نمايد.
ماده 9- شهرداري شهرهاي داراي سامانه اتوبوسراني موظفند ضمن اجراي تمهيدات پيش‌بيني در آيين‌نامه اجرايـي جز «1» بند (ب) تبصـره 13 قانون بودجه سال 1385 كل كشور نسبت به انجام اقدامات ذيل با هماهنگي وزارت كشور و براساس شرح خدمات مصوب شورايعالي و حتي‌الامكان توسط مشاورين و پيمانكاران ذيصلاح و يا مهندسين عضو سازمان نظام مهندسي ساختمان (داراي تخصص ترافيك)، انجام دهند و سازمان موظف به نظارت برحسن اجراي آن مي‌باشد:
1ـ سازماندهي مناسب در ساختار نيروي انساني در جهت كاهش هزينه‌ها ي جاري و افزايش بهره‌وري.
2ـ سازماندهي مناسب در ساختار تجهيزات و ناوگان اتوبوسراني.
3ـ برآوردن انتظارات مسافران و افزايش مطلوبيت استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومي از نظر كمي و كيفي از قبيل:
بهبود شرايط داخلي و ظاهري ناوگان، بهبود نظم برنامه زماني حركت آنها، كاهش تاخير و كاهش مدت زمان انتظار در ايستگاه با تنظيم بهينه سرفاصله زماني، كاهش زمان دسترسي به ايستگاه اتوبوس از طريق دوچرخه‌سواري با ايجاد توقفگاه دوچرخه در ايستگاه و دوچرخه بر در جلو و اتوبوس براي حمل و نقل تركيبي، افزايش سرعت متوسط جابجايي با اتوبوس، استفاده از اتوبوس كم‌ارتفاع يا قابل استفاده معلولان و ساير روش‌هاي نوين يا بهينه بهره‌برداري و در نتيجه افزايش حداقل20% تعداد مسافران با مديريت مناسب.
4ـ نصب ايستگاه و سرپناه مناسب و تابلوي استاندارد با اطلاعات لازم در ايستگاه و انتقال ايستگاه به پهلوگاه معابر.
5ـ مديريت تعميرگاهي و كاهش ميزان خرابي دستگاه‌ها با كنترل‌هاي منظم دوره‌اي.
6ـ نصب تجهيزات رفاهي داخل اتوبوس‌ها نظير كولر، راديو، تلويزيون و بلندگو و سامانه نمايشگر و اعلام صوتي ايستگاه و مسير و رفع معايب رفاهي.
7ـ فراهم نمودن شرايط لازم براي اجراي طرح مراقبت وضعيت ماشين‌آلات از طريق آناليز روغن (CM).
8ـ تعيين و تشكيل تيم فني به منظور بازرسي و كنترل سرويس و نگهداري و تعمير اتوبوس‌ها و چگونگي اجراي طرح CM.
9ـ تأمين فضاي سرپوشيده به عنوان انبار فني قطعات و رعايت شرايط كامل انبارداري.
10ـ مطالعه و طراحي پارك‌سوارهاي با ظرفيت 3 تا 10 مسير اتوبوسراني با خدمات و امكانات جانبي.
11ـ ايجاد ايستگاه كنار توقفگاه‌هاي طبقاتي و سرويس منظم در مسيرهاي عبوري از پارك سوارها و توقفگاه‌هاي عمومي.
12ـ مطالعه، طراحي و احداث تعميرگاه و توقفگاه استاندارد اتوبوس شهري با ظرفيت حداقل 300 دستگاه با امكانات جانبي و تجهيزات كارگاهي لازم بويژه جهت استفاده بخش غيردولتي.
13ـ مطالعه امكان سنجي و اخذ مجوز تاسيس آموزشكده يا ايجاد رشته تحصيلي در هنرستان فني يا كار و دانش به منظور جذب و تربيت نيروي انساني موردنياز اتوبوسراني در مركز استان.
14ـ خريد، نصب و بهره‌برداري از سامانه كارت بليت.
15ـ تجهيز ايستگاههاي اتوبوس به سامانه نمايشگر و اعلام صوتي ايستگاه و مسير اتوبوس.
16ـ مطالعه، طراحي و راه‌اندازي تعميرگاه مخصوص اتوبوس‌هاي گازسوز در شهرهاي داراي گاز شهري.
17ـ مجهز نمودن تعميرگاه مركزي اتوبوسراني به ابزار و تجهيزات پيشرفته تعميرگاهي برحسب نوع اتوبوس بويژه كاميونت براي تعميرگاه سيار و امداد.
ماده 10- وزارت كشور موظف است تمهيدات لازم براي عملياتي نمودن نتايج مطالعات جامع، ساماندهي حمل و نقل و ترافيك شهري و ساير مطالعات موردي براي سامانه اتوبوسراني را با همكاري شهرداري‌ها فراهم نمايد.
تبصره 1ـ شورايعالي موظف است حداكثر 2 ماه پس از ابلاغ اين دستورالعمل شاخص‌هاي ارزيابي كمي و كيفي اتوبوسرانيها تهيه و ابلاغ نمايد.
تبصره 2ـ سازمان موظف است از طريق پايش شاخص‌هاي ابلاغي براي اتوبوسرانيها، گزارشهاي 3 ماهه به وزارت كشـور و 6 ماهه به سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشـور ارسال نمايد.
ماده 11- ارزيابي مديران اتوبوسراني براساس عملكرد آنها و كارايي اتوبوسرانيها براساس اين دستورالعمل و بهره‌وري اتوبوسراني، توسط سازمان با اعزام كارشناسان متخصص و به صورت سرزده با اعطاي امتيازات مثبت و منفي و حمايت‌هاي لازم انجام خواهد شد.
فصل پنجم: تعمیر و نگهداری اتوبوس توسط اتوبوسرانی‌ها
ماده 12- به منظور استفاده بهينه از امكانات موجود، اتوبوسرانيها موظفند شرايطي فراهم نمايند تا تعمير و نگهداري اتوبوس‌ها به گونه‌اي صورت گيرد تا امكان بهره‌برداري كامل از كل ناوگان اتوبوسراني در شهرها در طول دوران بهره‌برداري ممكن باشد.
تبصره 1ـ سازمان بايد در قراردادهاي منعقده با كارخانجات طرف قرارداد براي تامين اتوبوس موردنياز اتوبوسرانيها، شرايطي فراهم نمايد تا كارخانجات طرف قرارداد، در طول حداقل 2 سال دوران ضمانت و 15سال خدمات پس از فروش، تامين قطعـات و لوازم يدكي مورد نياز را تعهد نمايد.
تبصره 2ـ وزارت كشور موظف است سالانه اعتبار يارانه بليت اتوبوسرانيها و خريد لوازم و قطعات يدكي اتوبوسرانيها در بودجه سنواتي پيشنهاد و پس از تخصيص بين اتوبوسرانيها توزيع نمايد.
ماده 13- بايد تدابير لازم به نحوي اتخاذ شود كه براي هر شهر با توجه به شرايط اقليمي، نشيب و فراز، شرايط تعمير و نگهداري، با در نظرگرفتن قدرت و سرعت و امكانات جانبي لازم براي اتوبوس‌ها، از تنوع در واگذاري اتوبوس جلوگيري گردد تا از مشكلات تامين قطعات و تعمير و نگهداري و انبارداري مضاعف پيشگيري شود.
