تایر یا در اصطلاح عمومی لاستیک، تنها نقاطه اتصال خودرو با زمین است. تمامی ویژگی‌های وزن، سرعت، فشار، ضربه، توان ترمزگیری و چسبندگی از طریق این متریال لاستیکی از خودرو به زمین (و برعکس) منتقل می‌شود. نیازی به تاکید نیست که این موضوع اهمیت بسیار بالای لاستیک خودرو و نقش بسیار مهم آن را به نمایش می‌گذارد.
حالا اگر تایر پنجر شود یا حتی بدتر از آن، بترکد چه؟ بر هم خوردن ناگهانی تعادل و از بین رفتن قابلیت چسبندگی به این معنا است که خودرو نه تنها قابلیت ترمز کردن را از دست می‌دهد، بلکه تقریبا قابل کنترل نخواهد بود. برای جلوگیری از ترکیدن لاستیک ماشین چکار می‌توانیم بکنیم؟
علت ترکیدن لاستیک ماشین
لاستیک خودرو ترکیبی از مواد روغنی آلی و زنجیره کربنی است. این قطعه مصرفی لاستیکی در گذر زمان با کمک پیشرفت تکنولوژی، به بافت تقویت‌کننده نخی و سیمی مجهز شد تا کمک بیشتری به دوام، استقامت و طول عمر مفید آن کند، اما این همه داستان نیست.
درست برخلاف آنچه فروشندگان در خصوص عمر لاستیک ماشین می‌گویند، تایر یک قطعه کاملا فاسدشدنی و دارای تاریخ انقضا است. به همین دلیل است که روی دیواره تایر، تاریخ دقیق تولید آن حک می‌شود تا خریدار بداند که تایر انتخابی دقیقا چقدر از عمر مفید خود را از سر گذرانده است. اما فساد تایر با کپک زدن و تغییر بو همراه نیست، بلکه پاره‌ای از تغییرات نشان‌دهنده سپری شدن عمر مفید تایر است که در دراز مدت موجب ضعف ساختار لاستیک ماشین و در نهایت از هم گسستگی آن می‌شود. در این مرحله امکان ترکیدن تایر خودرو وجود دارد.
عمر مفید
عمر مفید تایرهای رایج در صنعت خودروسازی تنها ۵ سال است. در نتیجه حتی اگر در این مدت زمان تایر زیر خودرو نبوده و در انبار تاریک نگهداری شده باشد، فساد تایر متوقف نمی‌شود. زنجیره کربنی تشکیل‌دهنده تایر و جدا شدن روغن آلی موجود در آن، به آرامی اتفاق می‌افتد و ساختار تایر را شکننده می‌کند.
تابش آفتاب
نور آفتاب دارای مقادیر اندکی اشعه فرابنفش (UV یا Ultra Violet) است. اگر چه این مقدار بسیار ناچیز است، اما در صورت تابش طولانی مدت نور آفتاب به تایر خودرو و داغ شدن آن، تغییرات شیمیایی در لاستیک ماشین رخ می‌دهد که باعث خروج مواد روغنی و زرد شدن رنگ تایر می‌شود. این تغییرات شیمیایی به آرامی موجب از هم گسستگی تایر می‌شود.
پارک طولانی مدت
در صورتی که خودرو در مدت زمان طولانی در یک محل ثابت پارک شود، فشار وزن خودرو تنها در بخش متصل به زمین به تایر وارد می‌شود. این اتفاق باعث تغییر شکل دایره‌ای تایر شده و همچنین فشار دائمی که به آن بخش از لاستیک وارد می‌آورد، باعث ایجاد ترک‌های ریز می‌شود.
عدم تنظیم باد تایر
تنظیم نبودن باد تایر در سطح استاندارد نیز باعث بروز مشکلاتی مشابه می‌شود. به این ترتیب که اگر باد تایر از سطح استاندارد کم‌تر باشد، موجب تا خوردن دیواره تایر و ایجاد فشار غیر استاندارد در محل تا خوردگی و بروز ترک می‌شود. همچنین فشار بیشتر از حد استاندارد نیز باعث قرارگیری لاستیک در وضعیت فشار دائمی غیر استاندارد و کشش پیوسته دیواره آن می‌شود.
دمای هوا
معمولا ترکیدگی تایر در فصل گرم سال بیشتر است اما چرا؟ دلیل بسیار ساده است. گرمای بسیار زیاد هوا در مناطق گرم کره زمین مانند شهرهای بیابانی و نواحی نزدیک به خط استوا، هم‌زمان باعث داغ شدن هوای داخل تایر و سطح زمین می‌شود که هر دو موضوع به افزایش محسوس فشار هوای داخل تایر خودرو و انبساط آن می‌انجامد. حتی اگر باد لاستیک‌ها را در سطح استاندارد تنظیم کنید، این تغییرات شدید دمایی موجب افزایش چند واحدی در باد تایر و در نتیجه خروج آن از حالت استاندارد می‌شود.
رانندگی غیراصولی
اجرای حرکات نمایشی نظیر برن‌اوت (Burn out)، تیکاف کشیدن‌های پیاپی و گرفتن ترمز خودرو به صورت سنگین باعث ساییده شدن لاستیک خودرو در مدت زمان کم و پایان عمر مفید زودتر از موعد تایر می‌شود. این موضوع همچنین با نازک‌تر کردن سطح آج لاستیک، دیواره همواره در تماس با زمین را باریک‌تر کرده و در نتیجه فشار باد داخلی تایر باعث قوس برداشتن و سایش بیشتر و سریع‌تر این سطح می‌شود.
بازه وزن و سرعت خودرو
تمامی خودروهای تولیدی در جهان دارای وزن خالص (وزن خودرو به تنهایی) و وزن ناخالص (وزن نهایی خودرو به همراه بنزین، بار و سرنشینان) و همچنین کلاس سرعتی مشخص هستند. از این رو برای هر خودرو از سوی شرکت تولیدکننده یک یا چند تایر به‌خصوص با رده‌بندی وزنی و سرعتی مشخص و فشار باد استاندارد توصیه می‌شود. در صورت عدم استفاده از تایرهای مناسب با ویژگی‌های خودرو، سایش سریع، خستگی زود هنگام و عدم تحمل ساختاری تایر در سرعت بالا می‌تواند منجر به ترکیدن لاستیک ماشین شود.
لاستیک ترمیم شده
یکی از رایج‌ترین روش‌های استفاده دوباره از تایر پنچرشده، ترمیم آن است. ترمیم لاستیک سوراخ‌شده روش‌های متعددی دارد، اما نکته مهم آنجا است که یک تایر ترمیم‌شده از دیدگاه تحمل بازه سرعت و وزن، هرگز همانند روز اول ایفای نقش نمی‌کند.
حرکت با تایر پنچر
تایری را که باد آن بیش از اندازه کم یا پنچر شود، به هیچ عنوان نباید استفاده کرد. با کم شدن باد تایر یا پنچر شدن آن، وزن خودرو بر لبه ریم قرار می‌گیرد و این لبه باریک همانند قیچی عمل کرده وبه سادگی دیواره تایر را پاره می‌کند. حرکت خودرو با تایر بسیار کم‌باد یا پنچر حتی در مسافت کوتاه نیز می‌تواند به‌سادگی موجب آسیب دیواره لاستیک و ایجاد ترک در ساختار آن شود که احتمال پارگی آن هنگام باد شدن مجدد را افزایش می‌دهد.
پیشگیری از ترکیدن لاستیک
اگرچه ترکیدن لاستیک ماشین موضوعی نسبتا نادر است، اما اگر به آن توجه نکنیم ممکن است ناگهان گریبان ما را بگیرد. همواره به تاریخ تولید تایر و عمر مفید آن توجه داشته باشید. تایری که عمر ۵ ساله خود را پشت سر می‌گذارد، بسیار مستعد آسیب دیدن است. اگرچه تایرهای ساخت شرکت‌های معتبر آمریکایی، اروپایی و ژاپنی حتی تا سه برابر عمر مفید خود به کار ادامه می‌دهند، اما استفاده از آن‌ها ریسک بسیار زیاد به همراه دارد. با این حال هرگز چنین اعتمادی را به تایرهای چینی و تولید داخل نداشته باشید. همچنین برای اینکه بتوانید معاینه فنی خودرو را دریافت کنید، باید لاستیک‌های خودرو سالم باشد.
بررسی ظاهر تایر
فرسودگی تایر با علائم مشخصی همراه است که باید به آن توجه داشت. داشتن ترک‌های بسیار ریز و به اصطلاح مویی که تنها به هنگام تا خوردن دیواره تایر مشخص است، به سادگی نشان‌دهنده سپری شدن عمر مفید لاستیک است. حتی اگر هنوز عمر مفید ۵ ساله تایر به پایان نرسیده باشد، وجود این ترک‌ها به از هم گسستگی آرام تایر اشاره دارد و باید آن را کاملا جدی گرفت.
در این مورد پارگی سیم و نخ‌های تقویتی داخل تایر (معروف به پدیده سیم زدن تایر) که با برجستگی و ترک موضعی یا تغییر شکل تایر و لرزش فرمان خودرو در سرعت همراه است، هرچند که جزئی و بسیار کوچک باشد را بسیار جدی بگیرید. تایری که ساختار تقویتی آن آسیب دیده باشد، به هیچ عنوان و در هیچ سرعتی قابل اعتماد نیست.
انتخاب تایر در بازار ایران محدود به تولیدات داخلی و وارداتی است. از این رو تایر استاندارد و مخصوص بسیاری از خودروهای خارجی بازار ایران در میان تایرهای تولید داخل و وارداتی یافت نمی‌شود. در نتیجه اگر از تایری استفاده می‌کنید که با رده وزنی و رده سرعت خودرو مورد استفاده تناسب ندارد، سبک رانندگی خود را در تناسب با آن تایر تغییر دهید.
توجه به سنسور تنظیم باد
همواره فشار باد تایرهای خود را مخصوصا در دو فصل سرد و گرم سال تنظیم کنید تا ضمن داشتن بهترین چسبندگی، سلامت لاستیک خود را نیز تضمین کرده باشید. توصیه می‌شود در فصول گرم سال یا در مناطق گرمسیری، به جای هوا از گاز اَزُت (نیتروژن) در تایر استفاده کنید که در برابر تغییرات دمایی تقریبا خنثی عمل می‌کند. سیستم کنترل فشار باد تایر یکی از انواع سنسور خودرو است که می‌تواند میزان فشار باد تایر را به راننده اطلاع دهد.
پارک اصولی خودرو
تا جای ممکن خودرو خود را در سایه پارک کنید و دیواره بیرونی آن را تمیز نگه دارید. در صورت پارک طولانی مدت (بازه چند ماهه) از روکش ضد نور نظیر کاور و چادری استفاده کنید که تایرهای خودرو را نیز می‌پوشاند. همچنین توصیه می‌شود خودرو بدون حرکت را در مدت زمان طولانی بر روی خرک پارک کنید که فشار از تایرها بداشته شود. یا حداقل ماهی یک بار خودرو را در حد چند کیلومتر حرکت دهید تا دیواره تایر تا نخورد. تایرهای ترمیم شده را در محور عقب خودرو قرار دهید تا احتمال بروز حوادث ناگوار در صورت ترکیدن تا حد ممکن کاهش یابد.
خطرات ترکیدن لاستیک
ترکیدن لاستیک ماشین معمولا ناگهانی و بدون هیچ علامتی اتفاق می‌افتد. به این معنا که حتی در صورت آگاهی از علائم ابتدایی که در این مقاله بیان شد، باز هم نمی‌توان زمان ترکیدن تایر خودرو را حدس زد. از این رو ترکیدن لاستیک با غافلگیری سنگین و خطرات بی‌شمار همراه است.
غافلگیر شدن راننده هنگام ترکیدن تایر خودرو به معنای هول کردن و انجام برخی اقدامات اشتباه خواهد بود. خروج ناگهانی خودرو از مسیر مستقیم اولین اتفاقی است که راننده با آن مواجه می‌شود. در صورتی که راننده آماتور باشد، فرمان دادن ناگهانی به منظور اصلاح مسیر می‌تواند اوضاع را بدتر کند. همچنین به دلیل خالی شدن باد تایر، بید لاستیک (حلقه لاستیک که بر دور ریم سوار است) چسبندگی خود را از دست داده و با اعمال نیروی ترمز خودرو، تایر در ریم می‌چرخد. در نتیجه نیروی ترمز تنها به چرخ سالم منتقل شده و زاویه فرمان و نوع حرکت خودرو نیز تغییر ناگهانی می‌کند.
ترکیدن لاستیک ماشین در محور جلو خودرو یکی از بدترین نوع ترکیدن تایر است. محور جلو خودرو نه تنها مسئول حفظ زاویه مسیر به کمک سیستم فرمان است، بلکه بیشترین بار نیرو سیستم ترمز را بر دوش می‌کشد. در بسیاری از موارد ترکیدن لاستیک در محور جلو می‌تواند با چپ کردن خودرو همراه شود.
کنترل خودرو هنگام ترکیدن لاستیک
ترکیدن لاستیک ماشین اتفاقی است که ناگهانی می‌افتد و زمان آن قابل پیش بینی نیست. اما در صورت ترکیدن تایر خودرو ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید و سپس کارهای زیر را انجام دهید.
- تمام تلاش خود را کنید و تا جای ممکن به خود مسلط باشید.
- فرمان را با هر دو دست بگیرید.
- از فرمان دادن ناگهانی جدا خودداری کنید.
- هرگز ناگهان ترمز نکنید.
- برای کاهش سرعت و دور موتور خودرو، پای خود را از روی پدال گاز بردارید.
- در حالی که به آرامی ترمز می‌کنید، اجازه دهید خودرو به مسیر خود ادامه دهد.
- با آگاهی از شرایط و محیط اطراف و استفاده از راهنما، به آرامی به سمت شانه جاده حرکت کنید.
- بعد از پارک کامل و زدن دکمه ترمز دستی برقی، با قرار دادن مثلث خطر در ۵۰ متری پشت خودرو، محیط را برای خود و رانندگان ایمن‌تر کنید.
لوازم تعویض لاستیک
ابتدا باید بدانید که تعویض لاستیک ترکیده با تایر نو کار افراد معمولی نیست. برای انجام ساده این کار علاوه بر جک هیدرولیک، به تجهیزاتی نیاز دارد که معمولا در آپاراتی‌ها یافت می‌شود. در نتیجه یک فرد معمولی پس از ترکیدن لاستیک ماشین، تنها می‌تواند به استفاده از لاستیک زاپاس اتکا کند. البته تعویض تایر ترکیده با تجهیزات ابتدایی هم چندان غیرممکن نیست، اما انجام آن نیازمند دانش علمی و عملی و کمک فرد دوم است. در ادامه لوازم مورد نیاز برای تعویض تایر را معرفی می‌کنیم.
- دو عدد تایلیور (دیلم) برای بیرون کشیدن تایر ترکیده و جا زدن تایر جدید.
- روان‌کننده (ترجیحا مایع شست و شو دست) برای ساده‌تر شدن فرایند جا زدن تایر.
- پمپ باد
- گیج تنظیم باد
روش خطرناک تعویض لاستیک
باد کردن لاستیک نو که به تازگی در ریم قرار گرفته است، صرفا به دلیل تنظیم فشار باد انجام نمی‌گیرد. جا افتادن صحیح تایر در ریم و آب‌بند شدن آن مستلزم رد شدن بید لاستیک از بید ریم است. انجام این کار در آپاراتی‌ها به کمک پمپ باد بسیار قوی انجام می‌گیرد، اما روش‌های دیگری نیز برای این موضوع وجود دارد که بسیار خطرناک است و تنها در شرایط اضطراری و در زمان عدم دسترسی به آپاراتی (مثلا برای شاسی‌بلندسواران در کویر یا محیط‌های دور از شهر) و برای فرار از مخمصه انجام می‌شود. از این رو انجام این روش به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
در این روش پس از جا زدن تایر جدید در ریم یا رفع پنچری، به منظور جا انداختن بید تایر و آب بند شدن آن، مقدار اندکی بنزین (یا گاز فندک) از اطراف تایر به داخل ریم تزریق می‌شود. سپس با حفظ فاصله، این ترکیب خطرناک شعله‌ور شده و انفجار آن یک انبساط ناگهانی به وجود می‌آورد که بید تایر را در بید ریم جا می‌اندازد.
در صورت عدم آگاهی از چگونگی انجام این روش، خطرات زیادی مانند سوختگی، کوفتگی، شکستگی استخوان یا حتی مرگ می‌تواند در انتظار فرد باشد. در نتیجه هرگز این ریسک را به جان نخرید.
پنچر شدن لاستیک ماشین
تایر خودرو می‌تواند رفته‌رفته فشار باد خود را از دست دهد یا ناگهان پنچر شود. اما کسی که پشت فرمان نشسته است نیز می‌تواند تا حدودی زیادی از داخل کابین رفتار غیرعادی خودرو را تشخیص دهد و نتیجه بگیرد که لاستیک خودرو پنچر شده یا باد کم کرده است. در این شرایط باید اقدام به پنچرگیری خودرو کرد. در ادامه به بررسی علائم پنچری لاستیک ماشین می‌پردازیم.
- ابتدا راننده موظف است پیش از سوار شدن به خودرو تایرها را بازدید کند.
- کشش فرمان به سمت تایر پنچر شده در حین حرکت.
- نیاز به اصلاح دائمی زاویه فرمان و افزایش فشار فرمان بر مچ دست.
- بروز ناگهانی صدای جدید و بی‌سابقه از جلوبندی.
- کوبیدن سیستم تعلیق در سمت تایر پنچرشده.
- کج شدن نسبی و اندک خودرو به سمت لاستیک پنچر.
- برهم خوردن تناسب نیرو ترمز به دلیل افزایش ضریب اصطکاک تایر کم باد شده.
نتیجه گیری
ترکیدن تایر خودرو یک واقعه بسیار پرخطر است که می‌تواند با نتایج غیر قابل جبران همراه باشد. لاستیک فرسوده معمولا قابل شناسایی و ترکیدن آن قابل پیشگیری است، اما حدس زمان ترکیدن لاستیک ماشین به هیچ عنوان ممکن نیست. در نتیجه بهتر است با اقدامات پیشگیرانه در سرویس دوره ای خودرو به صورت منظم، از بروز چنین حادثه‌ای جلوگیری کنیم.
سوالات متداول
چرا معمولا لاستیک خودروها در تابستان می‌ترکد؟
افزایش دمای هوا در تابستان موجب داغ شدن هم‌زمان هوای داخل تایر و سطح زمین و در نتیجه افزایش فشار باد تایر می‌شود. این افزایش فشار در کنار پارک غیر اصولی می‌تواند ساختار لاستیک ماشین را ضعیف کرده و منجر به ترکیدن لاستیک ماشین شود.
در صورت ترکیدن لاستیک ماشین چه اقدامی می‌توانیم انجام دهیم؟
در صورت ترکیدن لاستیک ماشین باید خونسری خود را حفظ کنید. سپس پا را از روی پدال گاز بردارید تا سرعت خودرو به آهستگی کاهش پیدا کند. در مرحله بعد به آرامی ترمز کنید و خودرو را با رعایت اصول ایمنی به سمت شانه مسیر برانید.
ترکیدن تایر خودرو چه خطراتی را در پی دارد؟
ترکیدن لاستیک ماشین می‌تواند موجب تصادف و خسارت جانی و مالی شود
